دکتر فرود شریفی «استاد دانشگاه و رئیس اسبق سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور» در گفتگو با بررسی های رسانه ای تحریریه گفت: در عصری که آب بعنوان یک اهرم سیاسی بین المللی و یکی از مهمترین عوامل توسعه یاد می شود، اتخاذ راهبردهای کارآمد با صرف حداقل هزینه و کمترین زیان های زیست محیطی برای دستیابی به اهدافی چند جانبه امری اجتناب ناپذیر است. در مناطق خشک و نیمه خشک که ریزش های جوی ضمن ناچیز بودن دارای پراکنش نامتناسب نیز می‌باشند، حجم قابل توجهی از جریان تولیدی بصورت رواناب و جریان های سیلابی و تبخیر از دسترس خارج می گردد و آبخیزداری یکی از راهکارهای جلوگیری از تلف شدن آب است.

سدسازی در تعارض با عدالت اجتماعی است

رئیس اسبق سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری کشور با انتقاد از روند افراطی سدسازی در کشور گفت: وقتی که استراتژی توسعه منابع آبی، متکی بر بهره­برداری از حوضه ­های بزرگ با احداث سد ­باشد، بسیاری از مناطق تولیدی که از نظر فنی امکان احداث سد ندارند فراموش می­ شوند. رسوب­گذاری در مخازن سدها هرسال حجم مخازن را کاهش می­ دهد. با احداث سد، توسعه اراضی کشاورزی بصورت متـــمرکز صورت می­ گیرد و تعداد افراد کمی بصورت مستقیم از سرمایه­ گذاری انجام شده بهره­ مند می­ شوند که در تعارض با منافع عام و عدالت اجتماعی است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه محدوده‌ای که می‌تواند میزبان آب در دل زمین باشد را آبخوان می‌نامند، افزود: مخازن سطحی موجب تلف شدن حجم زیادی از آب بوسیله تبخیر قبل از رسیدن آب به مخرن سد و بعد از آن می­ شود. اگر آب روی سطح زمین بدون نفوذ به زیر­زمین باقی بماند ظرف مدت معینی تبخیر می­ شود. اگر در شنزاری راه برویم و بارانی ببارد، بخش بزرگی از آب در دل ماسه‌هایی که تقریباً هم اندازه هستند نفوذ می ­کند. همینطور در دشت‌هایی که اندازه دانه‌ها، از حد رس ریز­دانه، تا قلوه‌سنگ متغیر است، میان این ذره‌ها، معمولاً خالی است و وقتی باران می‌بارد، بخشی از آب باران در فضاهای خالی نفوذ می‌کند و به واسطه جاذبه، تا رسیدن به سفره آب زیرزمینی، پایین می‌رود و از تبخیر مصون می­ ماند.

به گفته دکتر فرود شریفی، به خاطر مضرات سدسازی در دنیا، جنبش ضد سدسازی در کل دنیا و از جمله آمریکا به وجود آمده و در نتیجه اقدامات این جنبش، از سال 1912 تا امروز 465 سد در ایالات متحده آمریکا تخریب شده است که 27 سد، سدهای بزرگ بوده‌اند. تنها در دهه 90 میلادی نیز، 177سد در آمریکا از بین رفته است.

عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری گفت: بحث کارشناسان در نامطلوب‌بودن تاثیر سدسازی بی‌رویه در حالی است که «دکتر کوثر»، استاد مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس بر این نکته تاکید می‌کند که اصولا ایران به دلیل داشتن ذخایر آبرفت ‌های درشت‌دانه، نیازی به سدسازی ندارد و می‌توان کمک کرد که در این آبرفت ‌ها آب کافی ذخیره شود.

امکان ذخیره سازی میلیاردها متر مکعب آب باران در زیر زمین

این استاد دانشگاه با تأکید بر مزیت های متعدد آبخیزداری بر سدسازی گفت: به لحاظ اهمیت اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی، آبخیزداری در ردیف مقولاتی چون آمایش سرزمین و حفاظت محیط زیست قرار می گیرد. با این تفاوت که جنبه های اجرائی و عملی آن بسیار بیشتر از موارد مذکور است. به تعبیری دیگر آبخیزداری دستور العمل اجرائی و روش پیاده کردن مفاهیمی چون توسعه پایدار، افزایش بهره روی، مشارکت مردمی وغیره می باشد.

رئیس انجمن علمی خشکسالی با تأکید بر اینکه میلیاردها متر مکعب فضای خالی قابل ذخیره­سازی به عنوان بانک آب در کشور وجود دارد، خاطر نشان کرد: اگر بارندگی متوسط سالانه کشور ٢۵٠ میلی­متر باشد، هر سال حدود ۴١٣ میلیارد متر مکعب (م م م)آب از طریق نزولات جوی بر پهنه­ ایران می­ بارد که 287 م م م آن از ابتدا در چرخه تولید قرار نگرفته و اصولا به حساب آورده نمی­ شود و تحت عنوان تبخیر یا تبخیر-تعرق تلقی می شود. با این اوصاف آب تجدید شونده در کشور حدود ١١٧ م م م فرض می­ شود. چنانکه فرض شود از این میزان آب بخش­ کشاورزی ۶5 م م م آن را با راندمان 45% مصرف کند یعنی کمتر از 30 م م م آب صرف تولید شده است. بر اساس ارزیابی­ ها تلفات و ضایعات محصول حدود %30  می­ باشد و این بدین معنی است که فقط 20 م م م آب در نهایت به تولید تبدیل شده است که این مقدار کمتر از 5 درصد نزولات کشور است.

خشکسالی و ترسالی دوره ای مفهوم قطعی ندارد

رئیس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری خاطرنشان کرد: طی سال آبی 97 و 98 کشور ما شاهد یک سال بسیار خشک و استثنایی و متعاقب آن با سالی پربارش و استثنایی در طی 50 سال اخیر بود. به نحوی که در سال پربارش تا حدود 8 برابر سال کم بارش در برخی مناطق نزولات جوی ثبت شد. به عبارت دیگر در سال 97 میزان نزولات 280 م م م و در سال 98 کل نزولات به 563 م م م رسید. این موضوع به این معنی است که مفهوم خشکسالی دوره­ای و یا ترسالی دوره ­ای و چند­ساله مفهوم قطعی ندارد.

می توانستیم با بارش های سال 98 تا 30 سال آب ذخیره سازی کنیم

عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری بیان کرد: اگر فقط از بارش  سال 98 خوب استفاده می­ کردیم و آن­ها در مخازن زیرزمینی ذخیره می­ شد تا بیش از 30 سال معادل تولید سالانه در بانک آبی زیرزمین آب نگهداری شده و مشکل تولید و یا شرب و خشکسالی حل می­ شد. البته ظرفیت ­های استفاده نشده دیگری هم مانند، آب دریا و آب ژرف در کشور وجود دارد.

به گفته شریفی، استحصال آب هم بطور طبیعی و هم با دخالت انسان در طبیعت و به صورت مصنوعی از گذشته ­های دور انجام می­ شده است. معمولاً پس از وقوع بارش­های تند و رگباری، جریان مازاد روی سطح زمین به طرف گودال ها و اراضی پست حرکت می­ کند و در آنجا جمع شده و بخش عمده آن تبخیر می­ شود. استحصال آب از نزولات به روش­های سطوح آبگیر بزرگ، سطوح آبگیر کوچک، ذخیره آب سطوح نفوذناپذیر مانند آب پشت بام­ها، دیواره روی زمین و زیرزمین بصورت تراوا یا ناتراوا، سدهای سنگی، ایجاد مخزن در داخل آبراهه، دامنه، یا در کنار آبراهه تقسیم بندی می­ شوند.

پایان/